گلخانه سازه‌ای با پوشش شفاف است که با کنترل عوامل اصلی رشد گیاهان همچون نور، دما، رطوبت و دی‌اکسید کربن محیطی میکرو کنترل‌شده را برای رشد و پرورش گیاهان فراهم می‌سازد. سازه‌های گلخانه‌ای از پلاستیک و یا شیشه ساخته می‌شوند تا گیاهان و خاک موجود در آن بتوانند نور خورشید را جذب کرده و امکان تولید انواع سبزیجات و صیفی‌جات و همین‌طور گل‌های زیبا و زینتی در آن فراهم شود. برای ساخت گلخانه‌ها از انواع مصالح ساختمانی می‌توان بهره برد که بر این اساس گلخانه‌ها به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم‌بندی می‌شوند. گلخانه‌های ثابت از مصالح ساختمانی پایدار و بادوام ساخته‌شده که سالیان سال قابل‌استفاده می‌باشند.
شدت نور، دمای محیط در شب و روز، میزان رطوبت نسبی هوا و رطوبت خاک ازجمله شرایط خاص برای رشد مطلوب گیاه می‌باشند. برای اینکه بتوان انواع مختلف گونه‌های گیاهی را در تمام طول سال پرورش داد و محیطی مطلوب را به همراه کنترل عوامل خسارت زا نظیر باد، طوفان، سرما و یخبندان پدید آورد نیاز به کشت و نگهداری گلخانه خواهد بود.
مزایای کشت گلخانه ای
کشت گلخانه‌ای مزیت‌های زیادی را به دنبال خواهد داشت که برخی از آن‌ها در لیست زیر عنوان‌شده است:
- آبیاری کمتر و قابل‌کنترل و درنتیجه صرفه‌جویی در مصرف آب
- قابلیت کنترل مؤثر آفات و بیماری‌ها
- امکان کاربرد سموم و کود به‌صورت کنترل‌شده
- امکان مقاوم کردن گیاهان حاصل از کشت
- امکان اجرای کشت بدون خاک
- افزایش کیفیت محصول تولیدی
- امکان استفاده از تکنیک‌های جدید کشاورزی مثل کشت طبقاتی
- تداوم کار و تولید محصول در تمام فصول سال
- استفاده از اراضی غیرقابل کشت با سیستم هیدروپونیک
- عدم وابستگی تولید به شرایط محیطی
- تنظیم برنامه کشت مطابق با نیاز بازار
- تولید اقتصادی و باصرفه
- اشتغال‌زایی
اگرچه فراهم آوردن کشت گلخانه‌ای به سرمایه اولیه ی زیادی نیاز دارد اما امروزه این روش کشت یکی از سودآورترین بخش‌های کشاورزی محسوب شده که امکان پرورش انواع گل و گیاه زینتی و سبزیجات و صیفی‌جات را در تمامی چهارفصل سال ممکن می‌سازد. انتخاب مکان مناسب، نوع گلخانه و پوشش آن از مهم‌ترین عوامل در کشت گلخانه‌ای بوده که عدم مدیریت صحیح آن منجر به بهره‌وری نامناسب از سرمایه و امکانات خواهد شد.
محل احداث گلخانه از اولین تصمیمات برای کشت و نگهداری گلخانه می‌باشد. گلخانه یا به‌صورت یک واحد جداگانه متصل به یک ساختمان و یا به‌صورت بخشی جداگانه و در قالب ساختمانی جدید ساخته می‌شود. یک گلخانه مستقل می‌تواند در محلی دور از ساختمان ساخته‌شده که امکان دریافت نور از تمامی جهات برای آن ممکن خواهد بود. گلخانه‌ها در اندازه‌های متفاوتی ساخته می‌شوند اما حداقل فضای مناسب برای کشت گلخانه‌ای 18.4 مترمربع خواهد بود. گلخانه‌های کوچک‌تر ازلحاظ ساخت و عملکرد گران‌تر می باشند. محل احداث گلخانه حتی‌الامکان باید مسطح باشد زیرا که مسطح کردن زمین‌های ناهموار و شیب‌دار هزینه‌بر خواهد بود.
تاثیر نور در گلخانه
جهت احداث گلخانه در میزان شدت نور تابیده شده به گیاه برای رشد آن بسیار اهمیت دارد. میزان نور تابیده‌شده به گیاه نقش به سزایی در کمیت و کیفیت پرورش و رشد گیاه دارد لذا گلخانه باید در موقعیتی قرار گیرد که بتواند بیشترین نور را دریافت کند. گلخانه‌هایی که در موقعیت جنوبی یا جنوب شرقی ساخته می‌شوند در تمام‌روز می‌توانند از نور خورشید تغذیه کنند، از طرفی نور تابیده‌شده از سمت شرق در هنگام صبح برای رشد گیاه بسیار مطلوب می‌باشد به این دلیل این جهات برای ساخت گلخانه بسیار مناسب می‌باشند. انتخاب‌های بعدی در تعیین جهت مناسب گلخانه، نمای جنوب غرب و نمای غربی است، در این جهات نور دیرتر به گیاه می‌رسد که این امر می‌تواند بر رشد مطلوب گیاه تأثیر منفی بگذارد. نمای شمالی فقط برای پرورش گیاهانی که به نور کمی برای رشد نیاز دارند مناسب می‌باشد. با توجه به اینکه سازه‌ی گلخانه نیز ایجاد سایه می‌کند و زاویه تابش در ساعات مختلف روز متفاوت است بنابراین در نظر گرفتن جهت مناسب برای کشت و نگهداری گلخانه بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
وقتی‌که گیاه در معرض جریان هوای تازه قرار می‌گیرد می‌تواند دی‌اکسید کربن از محیط گرفته و اکسیژن آزاد کند، بنابراین تأمین جریان هوای مناسب در محیط گلخانه از دیگر مواردی است که زمان ساخت گلخانه باید موردتوجه قرار گیرد. جریان هوا سبب پایین نگه‌داشتن رطوبت نسبی و کنترل دمای گلخانه نیز خواهد شد. گازهای سمی مانند منواکسید کربن، اکسید نیتروژن و دی‌اکسید نیتروژن که ممکن است از وسایل حرارتی گلخانه تولید شوند و همین‌طور وجود گردوغبار در محیط گلخانه می‌تواند به یک مشکل جدی برای رشد گیاه تبدیل شود. ازاین‌رو باید شرایطی فراهم شود تا همواره هوا در گلخانه جریان داشته باشد.
یکی از دلایل بهره بردای کشت و نگهداری گلخانه، کنترل شرایط محیطی و امکان پرورش گیاهان در تمامی فصول سال می‌باشد. ازآنجایی‌که فعالیت‌های شیمیایی صورت گرفته در فرایند فتوسنتز به عواملی چون دما، شدت نور، آب و مواد غذایی وابسته است لذا این فعالیت‌ها مستقیماً تحت تأثیر شرایط محیطی خواهند بود. محدوده دمایی بین 10 تا 30 درجه سانتی‌گراد دمای مناسب برای عمل فتوسنتز با بالاترین بازده می‌باشد که می‌تواند در محیط کنترل شده گلخانه فراهم شود.
درجه حرارت موردنیاز برای رشد انواع مختلف گیاهان متفاوت می‌باشد به‌طور مثال گیاهان گرمسیری برای رشد به محیط گرم‌تری نیاز دارند. گیاهان مناطق سردسیری در دمایی با درجه حرارت کمتر از 20 درجه سانتی‌گراد نیز به‌خوبی رشد می‌کنند. جهت تنظیم دمای مناسب برای گلخانه می‌توان از انواع سیستم‌های گرمایشی استفاده کرد اما سیستم حرارتی انتخاب‌شده باید فاقد اثرات زیست‌محیطی بوده و قادر باشد دما را در محیط گلخانه به‌صورت یکنواخت توزیع کند. توجه داشته باشید که دمای روز و شب برای رشد گیاهان متفاوت می‌باشد به‌طور مثال گوجه‌فرنگی در شب به دمایی بین 15 تا 19.5 درجه سانتی‌گراد نیاز دارد، درصورتی‌که در روز به دمایی بین 21 تا 26.5 درجه سانتی‌گراد نیاز خواهد داشت.
نور از دیگر عوامل مؤثر در بهره‌وری مناسب از کشت گلخانه‌ای می‌باشد. برخی از گیاهان برای رشد به نور فراوانی نیاز خواهند داشت درصورتی‌که نور زیاد برای برخی دیگر از آن‌ها مضر می‌باشد. از نظر نیاز به نور گیاهان به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شوند: گیاهان روز بلند که بین 10 تا 14 ساعت به نور نیاز دارند، گیاهان روز کوتاه که نیاز آن‌ها به نور کمتر از 12 ساعت است و گیاهان بی‌تفاوت به طول روز که حساسیتی نسبت به طول روز ندارند همانند گیاهانی که در خانه نگهداری می‌شوند.
تأمین آب یکی از پارامترهای اصلی برای رشد گیاه می‌باشد لذا انتخاب یک روش آبیاری مناسب در کشت و نگهداری گلخانه بسیار حائز اهمیت است. آبیاری سطحی و آبیاری تحت‌فشار دو نمونه از روش‌های آبیاری محیط‌های گلخانه‌ای می‌باشند. آبیاری سطحی راندمان پایینی داشته و سبب هدر رفتن آب می‌شود. از طرفی آبیاری سطحی سبب شستشوی املاح، افزایش رشد علف‌های هرز و بروز انواع بیماری‌های قارچی و انگلی و همین‌طور پوسیدگی گیاه می‌شود. این سیستم‌های آبیاری به‌صورت کرتی و نواری اجرا می‌شوند.
آبیاری تحت‌فشار به دو صورت بارانی و قطره‌ای انجام می‌شود. در آبیاری بارانی آب به‌صورت یکنواخت بین گیاهان توزیع‌شده و سبب کاهش دمای محیط و افزایش رطوبت خواهد شد. راندمان مصرف آب در این روش 75 درصد است و هزینه اولیه آن زیاد است. در آبیاری قطره‌ای لوله‌هایی در محیط گلخانه کار گذاشته می‌شود که به کمک آن‌ها آب، کود و سایر مواد موردنیاز گیاه به‌صورت محلول و توسط قطره‌چکان‌های نصب‌شده روی لوله به گیاه تزریق می‌شود. این روش آبیاری تا 90 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کرده و ازآنجایی‌که آب توسط قطره‌چکان نزدیک بوته و یا ساقه، به گیاه می‌رسد بنابراین مانع رشد و گسترش علف‌های هرز خواهد شد.
مجموعه نمابرگ نگار علاوه بر کشت و نگهداری گلخانه در زمینه هایی همچون اجرای دیوار سبز (گرین وال)، روف گاردن، فضای سبز و … فعال است.
نظر دهید.