باغ های پشت‌بامی یا Roof Garden چیست؟

امروزه با امید به تولید هوای باکیفیت، پایین آوردن دمای شهری، و مدیریت بهتر شرایط آب و هوایی، باغ‌ها و یا فضاهای سبزی بر روی سقف ساختمان‌ها نصب می‌شود. باغ‌های پشت‌بامی یا روف گاردن فضاهای سبز ساخته دست بشر هستند که در بالاترین سطح ساختمان‌های مسکونی، صنعتی و تجاری قرار می‌گیرند. باغ‌های پشت‌بامی ممکن است برای تولید و بهره‌وری محصول، فراهم کردن فضای بازی و یا ایجاد سایه و پناهگاه بروی سقف ایجاد شوند، و یا می‌توان به کمک این باغ‌ها، یک فضای سبز را همانند یک منطقه زندگی طراحی کرد.برای اجرای روف گاردن از یک بستر مصنوعی که بالاتر از سطح خاک زمین است استفاده می‌شود تا بستر کشت برای رشد گیاه فراهم شود. روف گاردن بروی سقف ساختمان، سقف پارکینگ و تمام قسمت‌های ساختمان که امکان کاشت گیاه بروی خاک طبیعی زمین وجود نداشته باشد، قابل‌اجرا می‌باشد. برای طراحی Roof Garden عوامل مختلفی چون نوع سازه، کاربری و ویژگی‌های اقلیمی تأثیرگذار خواهد بود. دو دسته‌بندی اصلی از انواع روف گاردن موجود می‌باشد که عبارت‌اند از: باغ‌های وسیع و باغ‌های متمرکز. در باغ‌های وسیع تمایل به اجرای سطوح چمن‌کاری شده بروی سقف می‌باشد اما در روف گاردن متمرکز می‌توان درختان و بوته‌های زیبا و سرزنده را در پشت‌بام ساختمان پرورش داد. بنابراین از Roof Garden می‌توان به‌عنوان یک گزینه قابل‌قبول برای بهبود کیفیت هوا و دمای شهری و همچنین مدیریت زهکشی در نواحی مرکز شهر استفاده کرد، که در چندین مرحله انجام می‌شود.

سرفصل‌های عنوان‌شده در این مقاله اطلاعاتی در مورد انواع روف گاردن و نحوه اجرای آن‌ها به شما خواهد داد:

• انواع Roof Garden
• مراحل طراحی در روف گاردن
• مزایای روف گاردن
• موانع اجرای Roof Garden

انواع Roof Garden

باغ‌های پشت‌بامی انواع متعددی دارند که می‌توان آن‌ها را بروی سقف ساختمان و یا بالکن اجرا کرد. اولین نوع این باغ‌ها، باغ‌های وسیع یا گسترده می‌باشند که به نگهداری کمتری نیاز دارند و همچنین میزان آب موردنیاز برای آبیاری گیاهان این باغ، بسیار ناچیز است. این مدل از Roof Garden برای مکان‌هایی که در آن رفت‌وآمد زیاد است در نظر گرفته نمی‌شود لذا نیازی به رعایت استانداردهای ایمنی اضافی نیز نمی‌باشد. همان‌طوری که از نام این نوع باغ مشخص است، در این مدل، سقف توسط پوشش گیاهی گسترده‌ای مثل چمن پوشانده می‌شود. این نوع از روف گاردن یک سطح سبز بروی سقف ایجاد می‌کند که اغلب بعد زیست‌محیطی داشته و کاربرد خاصی ندارد و تنها برای زیبایی ظاهری مورداستفاده قرار می‌گیرد. بنابراین برای بام‌هایی که ظرفیت بار آن‌ها پایین است از این نوع بام استفاده می‌شود. عمق کاشت این Roof Garden بین 5 تا 15 سانتی‌متر است. وزن این باغ سبک بوده و بار محدودی را به سقف وارد می‌کند. این بام در حالتی که از آب سیراب باشد وزن بام را از 70 تا 170 کیلوگرم افزایش می‌دهد. این سقف می‌تواند بروی بام‌های مسطح و شیب‌دار پیاده‌سازی شود. غیر از چمن از انواع گونه‌های گیاهانی با ریشه کوتاه و مقاوم نیز می‌توان برای پوشش این نوع از سقف استفاده کرد. ازآنجایی‌که برای پیاده‌سازی این نوع روف گاردن نیاز به تقویت سازه نمی‌باشد و به نگهداری اندک نیاز دارد، بنابراین بسیار کم‌هزینه می‌باشد.

اولین نوع روف گاردن، باغ گسترده است که اغلب بعد زیست‌محیطی داشته و کاربرد خاصی ندارد اما باغ‌های متمرکز با هدف استفاده فعالانه انسان ساخته می‌شوند.

دیگر باغ‌های پشت‌بام از نوع متمرکز می‌باشند که باهدف استفاده فعالانه انسان ساخته‌شده‌اند. این مدل از روف گاردن نیاز به محوطه‌سازی و نگهداری منظم دارد. در بعضی از موارد باید از طریق اضافه کردن کف‌پوش یا ترموکوپل‌های اضافی برای تطبیق وزن ترکیبی از خاک و گیاه و بارش، ساختار سقف تقویت شود. علاوه بر این زمان اجرای باغ‌های متمرکز شاید نیاز باشد که طرح با مقررات ایمنی مربوط به سطوح و مناطق عمومی در سازه‌های منتصب، مطابقت داده شود. طبق این مقررات نیاز است که انواع نرده یا حصار را روی سقف نصب کنید، با این هدف که از سرخوردن افراد از لبه‌های روف گاردن جلوگیری شود. پوشش گیاهی مورداستفاده در این مدل از روف گاردن بسیار متنوع‌تر از حالت قبل می‌باشد. انواع درخت، درختچه و بوته‌های گوناگون را می‌توان در این بام سبز کاشت. وزن این بام نسبت به حالت گسترده، بیشتر می‌باشد. این نوع بام برای ساختمان‌های جدید کاربرد دارد و به دلیل تنوع کاشت، به آبیاری و نگهداری دقیق‌تری نیاز خواهد داشت. عمق کاشت این Roof Garden، از 20 تا 60 سانتی‌متر است و در حالتی که با آب اشباع باشد 290 تا 970 کیلوگرم بر وزن بام می‌افزاید. با توجه به اینکه نیاز به نگهداری مداوم در این نوع از روف گاردن می‌باشد بنابراین بسیار پرهزینه خواهد بود.

مراحل طراحی در روف گاردن

روف گاردن در مجاورت مرکز شهر و بروی ساختمان‌های خصوصی و عمومی قابل اجرا است و این یعنی محدودیتی در اجرای بام سبز وجود ندارد. در اولین مرحله باید ساختار بام توسط یک شرکت مهندسی ارزیابی و پاک‌سازی شود تا اطمینان حاصل شود که سقف می‌تواند وزن ناشی از سیستم زهکشی، رشد گیاه، وزن افراد و انباشت آب به دلیل بارش برف و باران را، تحمل کند. در حالت ایده آل نیازی به تغییر سقف نمی‌باشد تا از هزینه‌های اضافی جلوگیری شود. زمانی که فضا برای اجرا مهیا بود، یک بستر جهت تست، نصب خواهد شد.

بنابراین در اولین مرحله از اجرای روف گاردن کارهای زیر باید انجام شود:

• عکس‌برداری
• نقشه‌برداری
• بررسی استحکام و تقسیم بار
• بررسی نیازهای کارفرما
• ایده پردازی
• طراحی بام

هدف از مراحل فوق در طراحی روف گاردن، تعیین هزینه واقعی تولید، تجربه در استفاده و اصلاح فناوری‌های موجود، بررسی روش‌های ساخت کامل و مطالعه در خصوص گیاهان مناسب با شرایط آب و هوایی منطقه است. بنابراین در فاز یک باید نیازهای کارفرما و امکاناتی که در اختیار دارد با توجه به نوع سازه بررسی شود.
داشتن فضای بزرگ در طراحی فضای سبز بسیار مهم است. ایجاد چند صد متر فضای سبز در محیط شهری تأثیر قابل قبولی بر محیط اطراف ایجاد نمی‌کند. بنابراین مرحله دوم از اجرای بام سبز شامل مراحل زیر می‌باشد:

• آماده‌سازی
• برق‌کشی
• لوله‌کشی
• نصب سیستم‌های کنترل مراقبت
• زهکشی
• نصب سیستم روف گاردن 6 لایه

یکی از مهم‌ترین مراحل اجرای بام سبز این مرحله می‌باشد زیرا استفاده نادرست از متریال ها، صدمات جبران‌ناپذیری را به ساختمان وارد می‌کند. عدم دقت در زیرسازی سبب به وجود آمدن نشتی در ساختمان می‌شود و ساختمان را با خسارت‌های زیادی همراه خواهد کرد. در مرحله آخر نیز باید به جزئیات توجه کرده و کار فیشینگ صورت پذیرد.

مزایای روف گاردن

اگرچه اجرای Roof Garden، نیاز به تلاش بسیار داشته و هزینه زیادی را متحمل خواهد شد اما به این دلیل که این باغ‌ها به محیط‌ زیست ما کمک می‌کنند و سطح زندگی را بهبود می‌بخشند بسیار موردتوجه می‌باشند. ایجاد روف گاردن سبب پاک‌سازی هوای محیط شده و آلاینده‌های موجود در هوا را کاهش می‌دهند. همچنین با کنترل دما، حرارت ساختمان و دمای شهر را کاهش می‌دهد. از دیگر مزیت‌های ایجادشده توسط روف گاردن کاهش مصرف انرژی و بهره‌برداری از آب به‌دست‌آمده از بارش برف و باران می‌باشد. با ایجاد محیطی زینتی و دکوراتیو توسط بام سبز، علاوه بر اینکه معماری ساختمان ارتقا می‌یابد بر زیبایی شهر نیز افزوده خواهد شد. روف گاردن بستر مناسبی برای رشد انواع پوشش گیاهی ایجاد کرده و می‌توان انواع محصولات کشاورزی را در آن کشت کرد و حتی می‌تواند زیستگاه مناسبی برای حیوانات باشد. روف گاردن حتی بر روحیه افراد نیز تأثیر می‌گذارد زیرا تحقیقاتی که انجام‌شده نشان داده است که بیمارانی که بعد از جراحی برای هواخوری وارد باغ سبز شدند زودتر توانستند سلامتی خود را به دست آورند.
پدیده اثر جزیره گرمایی شهری تا 6 درجه حرارت محیط اطراف را افزایش می‌دهد. بیشتر این افزایش دما ناشی آلاینده‌های تیره ای است که چشم‌انداز طبیعی را پوشانده اند و منجر به افزایش دمای شهر می‌شوند. مطالعه‌ای در مورد Roof Garden صورت گرفته تا بررسی شود که تا چه اندازه می‌تواند دما را در سازه‌های ساخته‌شده توسط انسان کاهش دهد. برای این منظور در مراحل مختلفی گیاهان را رشد داده و حرارت تابشی را از طریق تصویربرداری حرارتی مورد تحلیل قرار داده‌اند. با توجه به داده‌های تصویربرداری مادون‌قرمز، فضای سبز می‌تواند تا 15 درجه سانتی‌گراد، دما را نسبت به ساختمان مجاور خنک‌تر نگه دارد.

ایجاد روف گاردن سبب پاک‌سازی هوای محیط شده و آلاینده‌های موجود در هوا را کاهش می‌دهند. همچنین با کنترل دما، حرارت ساختمان و دمای شهر را کاهش می‌دهد.

میزان تابش گرمایی می‌تواند ماهیت اثر جزیره حرارتی شهری را شرح دهد. تحقیقات نشان داده است که سطوحی که از گیاهان پوشیده شده است تا 25 درجه سانتی‌گراد می‌تواند گرم شود درصورتی‌که دمای سطوح پوشیده شده از شن و یا ماسه تا 60 درجه سانتی‌گراد قابل‌افزایش می‌باشد. این افزایش دمای شهری یک چرخه بدی را آغاز می‌کند زیرا برای خنک‌سازی محیط داخلی ساختمان به سطوح بیشتری از انرژی نیاز می‌باشد و همچنین نیاز به خروجی بیشتر انرژی از نیروگاه‌ها خواهد بود که این امر سطح بالاتری از آلودگی را تولید می‌کند. این آلودگی می‌تواند به غبار و دود تبدیل شود لذا نیاز به انرژی را برای خنک‌سازی افزایش می‌دهد. باوجود مواد شیمیایی و ذرات مختلف در شهر، درجه حرارت شهری بالا رفته و سریعاً دود تولید می‌شود. اینجاست که روف گاردنها می‌توانند مزایای متعددی را داشته باشند. محققان کانادایی اعلام کردند که هر 1 مترمربعی که از گیاهان سبز پوشیده شده باشد می‌تواند 0.5 کیلوگرم از ذرات هوا را از بین ببرد. اگرچه به‌ظاهر مقدار زیادی نمی‌باشد اما در نظر داشته باشید که چه مقدار مواد شیمیایی در نیم کیلو گردوغبار می‌تواند وجود دارد. همچنین این محققان اعلام کردند که فضای سبزی به مساحت 1.5 مترمربع می‌تواند اکسیژن سالانه موردنیاز برای انسان را تولید کند. بنابراین این اقدامات فیلتراسیون همراه با کاهش دما، در درازمدت می‌تواند موجب بهبود کیفیت هوای مراکز شهرها شود. در طول یک باران سنگین سیستم‌های فاضلاب و آب‌گیری در شهرهای بزرگ بیش‌ازحد انباشته می‌شود و آب اضافی در فاضلاب‌ها و در نهرهای محلی و دریاچه‌ها جمع‌آوری می‌شود و موجب آلودگی رودخانه‌ها و دریاچه‌ها شده و از طرفی سبب کشته شدن گیاهان و حیوانات می‌شود. Roof Garden با تعدیل سطوح آب‌های زائد می‌تواند بار اضافی سیستم‌های زهکشی شهری را به حداقل برساند. از مزیت‌های دیگر روف گاردن این است که همانند یک عایق برای ساختمان عمل کرده و هزینه‌های انرژی را کاهش می‌دهد و همچنین موجب طول عمر سقف خواهد شد.

موانع اجرای Roof Garden

عوامل محدودکننده‌ای وجود دارند که می‌تواند مانع ایجاد روف گاردن در شهرها شود.

1. مشکل اول مربوط به کمبود آب است. در مناطقی که شرایط آب‌وهوایی آن گرم و یا خشک است به این دلیل که بارش باران در این نقاط کم می‌باشد، ایجاد بام سبز امکان‌پذیر نمی‌باشد.

راه‌حل: با استفاده از چندین روش ساخت، استفاده و نگهداری می‌توان مصرف آب را برای آبیاری به حداقل رساند. در مرحله اول استفاده از محیط کشتی که به‌اندازه کافی رشد یافته است می‌تواند نیاز آبیاری را کاهش دهد. راه‌حل دوم این است که آب‌های غیر آشامیدنی می‌توانند برای آبیاری استفاده شوند. راه‌حل آخر هم این است که از گیاهانی در روف گاردن استفاده شود که می‌توانند در محیط خشک رشد کنند زیرا به کاهش مصرف آب کمک خواهند کرد.

2. سقف کنونی نمی‌تواند وزن اضافی خاک و گیاهان را تحمل کند. گاهی اوقات تقویت سقف غیرممکن است و یا ممکن است بیش‌ازحد گران باشد در این صورت می‌توان از گیاهان سبک‌وزن مثل قارچ‌ها و خزه‌ها که فقط به یک‌لایه نازکی از محیط کشت نیاز دارند، استفاده کرد.

3. ممکن است سقف از نشت آب، آسیب ببیند. برای حل این مشکل علاوه بر استفاده از آبیاری قطره‌ای باید سیستم زهکشی بین محیط کشت و غشای سقف ایجاد شود. این سیستم از تجمع آب بروی سقف جلوگیری می‌کند.

4. ایجاد Roof Garden، هزینه‌بر خواهد بود. اگر هدف از ایجاد بام سبز کاهش دمای شهری باشد قطعاً هزینه آن کمتر خواهد بود چراکه هزینه‌هایی که برای سیستم تصفیه آب باران، کاهش درجه حرارت بالای شهر و کاهش آلودگی هوا صرف می‌شود بسیار بیشتر از ایجاد روف گاردن در بام ساختمان‌ها خواهد بود.
هرگونه انحراف از شرایط محیطی اولیه می‌تواند عوارض گسترده‌ای را داشته باشد و معمولاً تأثیرات منفی بروی محیط طبیعی برجای می‌گذارد. این افزایش دما در سراسر جهان‌دیده می‌شود و میزان درجه حرارت شهرهای بزرگ در هر دهه در حال افزایش است. بنابراین استفاده از Roof Garden بروی بام‌ها می‌تواند بسیاری از مشکلات مربوط به آلودگی و افزایش دمای زمین را کاهش دهد.

نمونه پروژه های دیوار سبز را میتوانید در این لینک زیر مشاهده نمایید.

گالری دیوار سبز